У наступным годзе Слонім будзе адзначаць 760-годдзе з моманту першага вядомага летапіснага ўпамінання яго назвы. Аднак на самай справе гэтую гадавіну гаражане павінны былі святкаваць яшчэ ў мінулым годзе: урывак з Іпацьеўскага летапіса пра паход галіцкіх князёў на Слонім, Ваўкавыск, Здзітаў і Навагрудак, які раней адносілі да 1252 г. насамрэч датуецца 1249/1250 гг.
Як тлумачыцца такая недакладнасць? І чаму ў даваенны час гісторыю Слоніма пачыналі аж з 1040 года?
Недакладнасць і страчаныя гады
Лічыцца, што ўпершыню назва Слоніма была запісана на паперы ў Іпацьеўскім летапісе, гісторыка-літаратурным творы з апісаннем падзей па гадах, які сам складаецца з трох твораў – класічнай “Аповесці мінулых часоў”, Кіеўскага і Галіцка-Валынскага летапісаў. Урывак “Данил же и Василько, брат его, разгадав со сыном, брата си посла на Волковыеск, а сына на Услоним, а сам иде ко Здитову: и поимаша грады многы и взвратишася в домы”, дзе ідзе гаворка пра паход на Слонім і іншыя прынёманскія гарады ў сярэдзіне 13 стагоддзя адносіцца да Галіцка-Валынскага летапісу, які першапачаткова не меў падзела на гады. Пазнейшая ж разбіўка па гадах атрымалася недакладнай: даты некаторых падзей у летапісе храналагічна разыходзяцца на 2-3 і нават 5 гадоў. На дадзеную акалічнасць упершыню звярнуў увагу ўкраінскі гісторык Міхайла Грушэўскі, які і выправіў памылкі. Але тая яго праца да нядаўняга часу не была вядома беларускім навукоўцам. Аб гэтым, напрыклад, пісаў вядомы даследчык летапісаў, ураджэнец вёскі Рабкі Дзятлаўскага раёна, Чамярыцкі Вячаслаў Антонавіч. Такім чынам, калі браць за пачатак адліку гісторыі нашага горада ўрывак з Іпацьеўскага летапіса, то выходзіць, што Слоніму ўжо ідзе 761-ы год.
1040-ы год?
У даваенны час, спасылаючыся на польскага храніста Яна Длугаша (1415-1480), гісторыю Слоніма пачыналі з 1040 года. Менавіта гэтая дата фігуруе ў працах археолага І.І. Стаброўскага і М.Мілакоўскага, аўтара кнігі “Апісанне горада Слоніма” (1891). У лютым 1937 года ў газеце “Слонімскі тыднёвік” у артыкуле “Карта з мінуўшчыны Слоніма” было напісана, што “Першыя кароткія ўпамінанні аб Слоніме адносяцца да 1040 г. (Хроніка Длугаша)”. Насамрэч, Длугаш пад гэтым годам, акрамя падзей з польскай гісторыі і пахода кіеўскага князя Яраслава Мудрага на Канстанцінопаль нічога не згадвае, што б магло быць аднесена да гісторыі нашага края. Тым больш храніст нічога не паведамляе пра наш горад, на што звярнуў увагу яшчэ слонімскі гісторык В.Р. Супрун. Адкуль тады паўстала гэтая дата?
На гэта нам дае адказ Б.Александровіч, які ў сваёй кнізе “З мінуўшчыны Слоніма і Слонімскай зямлі” (1933) спасылаецца на польскіх гісторыкаў 19-га стагоддзя М.Баліньскага і Т.Ліпіньскага. Зазірнуўшы ў іх шматразова перавыдадзеную “Старажытную Польшчу” знаходзім наступны ўрывак пра гісторыю Слоніма: “Невядомы яго пачатак, які цягнецца з даволі далёкіх стагоддзяў. Длугаш, так як і рускія і літоўскія летапісцы адзначае, што ўжо ў 1040 годзе, а таксама ў 1044 Яраслаў Вялікі, князь рускі, сын Уладзіміра, сустрэўся на слонімскіх палях з літвінамі і так важка іх перамог, што потым, захапіўшы адпаведна Літву да Нёмана, вымусіў яе да падпарадкавання на нейкі час”. Аб гэтых паходах у Длугаша нічога няма, але пра іх ёсць запіс у “Аповесці мінулых часоў”, дзе, аднак, не маецца ўпамінання пра “слонімскія палі”.
Хутчэй за ўсё, 1040 год у гісторыі Слоніма паўстаў у выніку спробы М.Баліньскага і Т.Ліпіньскага, ці гісторыкаў, працы якіх яны выкарыстоўвалі, лакалізаваць накірунак паходаў Яраслава Мудрага, таму што паўднёвая мяжа летапіснай Літвы праходзіла па землях Слонімшчыны і, падавалася, менавіта праз іх павінен быў рухацца кіеўскі князь. Імя польскага храніста было выкарыстана таму, што у такога аўтара павінна быць “усё”. З-за немагчымасці праверыць гэтую дату па крыніцах, гісторыкамі ў даваенны час 1040-ы год лічыўся пачаткам храналогіі Слоніма. Здавалася б, усё зразумела: 1040-ы ў гісторыі горада – вынік вольнай інтэрпрэтацыі фактаў, а “слонімскія палі” – выдумка польскіх гісторыкаў. Калі ў адносінах даты на сённяшні дзень не ўзнікае сумненняў, то пра “слонімскія палі” такога сказаць нельга – месца, якое, магчыма, з’яўляецца першай геаграфічнай фіксацыяй Слонімшчыны згадваецца ў хроніцы Мацея Стрыйкоўскага (1547 - каля 1590), першай друкаванай гісторыі дзяржавы нашых продкаў, Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. Ці так гэта?
Мацей Стрыйкоўскі
“Слонімскія палі”
У 1582 годзе пабачыла свет “Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсёй Русі”, у якой маецца шэраг згадак і пра Слонімшчыну. У пазамінулым стагоддзі яе аўтара лічылі містыфікатарам. Аднак, быццам спадчына Гамера, яго твор з вершаванымі ўстаўкамі сёння атрымоўвае другое жыццё, дзякуючы адкрыццю страчаных да 19-га стагоддзя беларуска-літоўскіх летапісаў, якія, у сваю чаргу, былі добра вядомыя Стрыйкоўскаму. Гэты твор носіць кампіляцыйны характар - аўтар рабіў выпісы з летапісаў і хронік, некаторыя з якіх да сённяшняга часу невядомыя. У ім маецца апісанне бітвы войск Галіцка-Валынскага і Чарнігаўскага княстваў супраць літоўскіх дружын у 1205 годзе на “сломінскіх палях”, у якіх пазней убачылі “слонімскія палі”. Ці правамернае такое дапушчэнне?
Каб адказаць на гэтае пытанне, трэба ведаць, што папярэднічала той бітве. У 1205 годзе галіцка-валынскі князь Раман вёў вайну на тэрыторыі Польшчы і ў адной з бітваў загінуў. Гэтым вырашылі скарыстацца суседзі, у тым ліку і літвіны, якія пераправіліся праз Вілію і дайшлі да Уладзіміра і Луцка, ваколіцы якіх папалілі. Пасля таго, як было сабрана шмат багацця, літва рушыла ў адваротным накірунку, у свой край. У гэты час на дапамогу галічанам выступілі чарнігаўскія князі, якія разлічвалі атрымаць уладанні ў Галіцка-Валынскім княстве. На пачатку 13 стагоддзя Чарнігаўскае княства дасягнула свайго росквіту і яго тэрыторыя даходзіла амаль да Нёмана і вытока Шчары, уключала такія гарады, як Клечаск (Клецк), Капыль і Случаск (Слуцк). Улічваючы геаргафічныя назвы, якія ўпамінаюцца ў апісанні можна зрабіць выснову, што бітва, якая нас цікавіць адбылася на Слонімшчыне, тым больш, што ў часы Стрыйкоўскага Слонімскі павет ахопліваў тэрыторыю ад упадзення Моўчадзі ў Нёман на поўначы да Ясельды на поўдні. Такім чынам, мы бачым як “сломінскія палі” пераўтвараюцца ў “слонімскія”. Але, ці дае нам гэта права ахарактарызаваць дадзены кавалак тэксту як упамінанне Слоніма пад 1205 годам, няхай і ускоснае?
No comments:
Post a Comment