Артыкул прысвечаны вызваленню г. Слоніма
ад нямецка-фашысцкіх войск Савецкай Арміяй пад час правядзення аперацыі
«Баграціён».
Раніцай 23 чэрвеня 1944 года пачалася
аперацыя «Баграціен»: войскі Першага Прыбалтыйскага, Другога і Трэцяга
Беларускіх франтоў перайшлі да знішчэння нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Праз суткі
да іх далучыліся войскі Першага Беларускага фронта.
5 ліпеня пачаўся другі этап Беларускай
аперацыі «Баграціен», у рамках якой войскі Першага Беларускага фронта вялі
наступленне на баранавіцка-слонімскім напрамку.
Ужо 8 ліпеня быў вызвалены горад Баранавічы. Астаткі нямецкіх войскаў
з-пад Баранавіч пачалі адступаць на захад праз Слонім, на абарону якога
гітлераўцы накіравалі часці 4-й танкавай дывізіі, 3-й і 4-й кавалерыйскіх брыгад,
999-га будаўнічага батальена. Да іх далучаліся рэшткі адступаючых часцей.
Слонім меў моцныя абарончыя рубяжы, якія былі падрыхтаваны гітлераўцамі на рэках
Шчара і Іса. Таму яго вызваленне ў хуткія тэрміны ставілася пад сумненне.
Тры гады акупацыі Слонімшчыны прынеслі
жудасныя вынікі: знішчана 41663 чалавекі, 2264 чалавекі вывезены ў Нямеччыну. Адной
з самых страшных акцый фашыстаў стаў растрэл мірных жыхароў у ноч з 3 на 4
ліпеня на Пятралевіцкай гары паблізу Слоніма, дзе былі закопаны 10102 растраляныя
жыхары горада. Фашысты спалілі ў раёне 30 весак.
Слонімшчыну вызвалялі войскі Першага
Беларускага фронта пад камандаваннем генерала арміі К.К. Ракасоўскага: 28-я
армія генерал-лейтэнанта А.А. Лучынскага, 65-я армія генерал-палкоўніка П.І.
Батава і 48-я армія генерал-лейтэнанта П.Л. Раманскага. Яны ўзаемадзейнічалі з
франтавымі часцямі ўзмацнення: 48-я армія з 1-м гвардзейскім танкавым корпусам
генерал-лейтэнанта М.Ф. Панова, 65-я армія з 4-м Кубанскім казацкім
кавалерыйскім корпусам і з 9-м Бабруйскім танкавым корпусам генера-маера Б.С.
Бахарава, а 28-я армія – з 1-м Краснаградскім механізаваным корпусам
генерал-лейтэнанта С.М. Крывашэіна. У яго ўваходзілі 19-я, 35-я і 37-я
механізаваныя і 219-я танкавыя брыгады. Разам з 65-й арміяй наступалі 4-ы
казацкі кавалерыйскі і 9-ы танкавы корпус з конна-механізаванай групы войск
Першага Беларускага фронту генерал-лейтэнанта І.А. Пліева, двойчы Героя
Савецкага Саюза, Героя Манголіі.
 |
| Мемарыял ахвярам фашызма на Петралевіцкай гары |
Непасрэдна Слонім вызваляў 18-ы
стралковы корпус генералмаера І.І. Іванова. Штурм праводзіўся франтальнай
атакай 37-й гвардзейскай стралковай дывізіі палкоўніка В.П.Марозава і 15-й стралковай
дывізіі генерал-маера К.Я. Грабеннікава, якая першай завязала вулічныя баі ў
Слоніме. Гвардыі яфрэйтар 1-га батальена 118-га стралковага палка 37-й стралковай
дывізіі , уражэнец Харкаўскай вобласці Мікалай Мірошнік у свае 19 гадоў пры
вызваленні Слоніма паўтарыў подзвіг Аляксандра Матросава. Гвардыя радавы С.
Карташоў успамінаў: «…отражая натиск немцев, наше подразделение пошло в
контратаку. По нему открыл огонь пулемет противника. Комсомолец Мирошник
находился от этого пулемета в 30 метрах. Он рванулся к огневой точке. Не прошло
и 10 секунд – пулемет врага умолк. Своим телом герой-комсомолец закрыл амбразуру».
69-я
стралковая дывізія гэтага
ж корпуса генерал-маера І.І. Санкоўскага павінна была
фарсіраваць Шчару і рухацца на Жыровічы, садзейнічаючы вызваленню горада з
поўдня. Пры фарсіраванні Шчары вызначыліся камандзір аддзялення 120-га
стралковага палка гэтай дывізіі старшы сяржант М.П. Грышчанка і малодшы сяржант
П.А.Спірын. Смерцю храбрых загінуў камандзір
узвода 237-га стралковага палка старшы лейтэнант А.Р.Новікаў.
Уклад у вызваленне Слонімшчыны ўнеслі
войскі 80-га стралковага корпуса генерал-маера І.П.Рагулі, 105-га стралковага
корпуса генера-маера Д.Ф.Аляксеева, 29-га стралковага корпуса генерал-маера А.М.Андрэева, 42-га стралковага корпуса генерал-маера
К.С.Калганава і 128-га стралковага корпуса генерал-маера П.Фаціцкага.
 |
| Мемарыял ахвярам фашызма на Чапялёўскіх палях |
Авіяцыйныя сілы склалі 6-ы знішчальны
авіяцыйны корпус генерал-маера авіяцыі І.М. Дзусава і 199-я штурмавая
авіядывізія палкоўніка М.С.Вінаградава.
З інжэнерных войск узмацнення была 2-я
штурмавая інжэнерна-саперная брыгада генерал-маера інжэнерных войск М.І. Воранава.
Наступленне пачалося 9 ліпеня ў 17
гадзін адначасова з трох напрамкаў: 15-я стралковая дывізія генерал-маера К.Е.Грабеннікава выйшла да в. Якімовічы, 69-я
стралковая дывізія генерал-маера І.І. Санкоўскага авалодала в. Шылавічы,
фарсіравала Шчару і вяла бой за населеныя пункты Вулька і Стайкі, 75-я
гвардзейская стралковая дывізія генерал-маера
В.А.Гарышнага падышла да в. Пятралевічы. 75-я і 69-я дывізіі павінны
былі ўдарамі з поўначы і з поўдня садзейнічаць 37-й і 15-й дывізіям у
авалоданні горадам.
 |
| Сухамлін І.М. (1923-2002) |
Вызначыўся у баях за Слонім уражэнец
Харкаўскай вобласці дзевятнаццацігадовы лейтэнант І.М.Сухамлін. Будучы
камандзірам 17-й танкавай брыгады 1-га танкавага корпуса, ен першым разам з двума
танкамі ўварваўся на ўскраіну горада. Паранены і абгарэлы афіцэр працягваў
весці бой на ахопленым полымем танку, а потым тараніў варожую самаходку. За
смелыя дзеянні пры фарсіраванні Шчары і вызваленні Слоніма І.М.Сухамлін быў
удастоены звання Героя Савецкага Саюза. У 1969 годзе яму прысвоена званне «Ганаровы
грамадзянін г.Слоніма».
Ужо 9 ліпеня савецкія войскі выгналі
гітлераўцаў з Дзераўной, Ісаевіч, Загрыцькава, вялі баі каля весак
Талькаўшчына, Шундры, Паўлавічы. Генерал-маер Ф. Г. Булатаў у кнізе «Будні
франтавых гадоў» напісаў, што «раніцай 10 ліпеня часці дывізіі выйшлі да Шчары.
Праціўнік, відавочна, так хутка не чакаў савецкіх войскаў і ў першыя хвіліны не
аказаў арганізаванага супраціўлення. А калі апамятаўся, было позна. Два палкі дывізіі ўжо замацаваліся на супрацьлеглым беразе,
падняліся ў атаку. Веска Парэчча была у нашых руках... Яскравую старонку
ўпісала ў вызваленне 194-я стралковая дывізія палкоўніка П.П. Апякіна. Рашучае
наступленне, прарыў варожай абароны, выхад да Шчары...».
У ноч на 10 ліпеня перадавыя часці 37-й
гвардзейскай і 15-й стралковай дывізій у цесным узаемадзеянні з артылерыстамі
75-й легкай і 77-й гаўбічнай брыгад 26-й артылерыйскай дывізіі і танкістамі
17-й гвардзейскай танкавай і 1-й мотастралковай брыгад 1-га гвардзейскага
танкавага корпуса і 23-й, 95-й, 108-й танкавых брыгад, 8-й мотастралковай
брыгады, 1455-га і 1508-га самаходных палкоў 9-га танкавага корпуса, злучэнняў
конна-механізаванай групы пры падтрымцы 199-й штурмавой авіядывізіі 16-й
паветранай арміі ўварваліся ва ўсходнюю частку горада. Пад націскам савецкіх войск
праціўнік быў вымушаны адступіць з усходняй ускраіны Слоніма на заходнюю – за
Шчару, узарваўшы за сабою масты.
Апоўначы часцямі 37-й гвардзейскай і
15-й стралковых дывізій пачалося фарсіраванне Шчары на тэрыторыі горада, усю
ноч пашыралі захоплены плацдарм. Раніцай 10 ліпеня пераправіліся асноўныя сілы
нашых войск і пачалася бітва за заходнюю частку горада. Праціўнік з апошніх сіл
стараўся затрымаць наступленне савецкіх войск, чапляючыся за кожны дом,
змагаючыся да апошняга. Да 10 гадзін вулічныя баі дасягнулі сваей кульмінацыі.
Часці 37-й гвардзейскай дывізіі, што наступалі на паўночную частку горада, прарвалі
абарону праціўніка і адкінулі яго за горад. Адначасова часці 15-й стралковай
дывізіі рашучым наступленнем у паўдневай частцы горада зламалі супраціўленне
ворага, рэшткі якога ў 11 гадзін пачалі паспешна адступаць па шашы на паўдневы
захад. Да апоўдня войскі акупантаў ў Слоніме былі разбіты.
Але праціўнік не змірыўся са стратай
горада. На працягу гадзіны немцы бесперапынна кантратакавалі. З напрамку
Сакалова па шашы на Слонім праціўнік сіламі батальена пяхоты пры падтрымцы 6-10
танкаў пяць разоў пераходзіў у контратакі на баявыя парадкі 37-й гвардзейскай
стралковай дывізіі. Адначасова адбівала контрнаступленне гітлераўцаў і 15-я
стралковая дывізія. Спроба праціўніка вярнуць сабе важны апорны пункт, якім
з’яўляўся Слонім, правалілася. Вызваленне горада мела вялікае значэнне для
развіцця далейшага наступлення войскамі Першага Беларускага фронту.
10 ліпеня у аператыўнай зводцы
Саўінформбюро паведамлялася: «Войскі Першага Беларускага фронта фарсіравалі
раку Шчару на ўчастку працягласцю 60 кіламетраў і авалодалі буйным вузлом
камунікацый – горадам Слонімам, а таксама
баямі занялі больш 50 іншых населеных пунктаў… Нашы войскі сення
авалодалі горадам і чыгуначнай станцыяй Слонім. Праціўнік панес вялікія страты».
Пад Слонімам у палон трапіў кіраўнік інжынернай службы 9-й нямецкай арміі
генерал-маер Шміт.
У баях за Слонімшчыну загінулі камандзір
9-га танкавага корпуса генерал-маер танкавых войск Б.С.Бахараў (пахаваны ў Бабруйску)
і камандзір 219-й танкавай брыгады 1-га Краснадарскага мехкорпуса палкоўнік
М.Р. Хлюпін. У брацкай магіле на вуліцы Пушкіна ля вечнага агню размешчаны
магілы начальніка штаба 96-й стралковай дывізіі 48-й арміі палкоўніка М.А.
Амосава і былога дывізіеннага інжынера Ф.Д.Прохарава. Загінулі ў небе над Слонімшчынай
летчыкі-штурмавікі 199-й штурмавой авіяціі Зайцаў і Муркін.
Родны горад вызвалялі слонімцы: кавалер
ордэна Славы М.Д. Бута і салдат 194-й стралковай дывізіі А.М. Станавенка, камандзір
аддзялення 96-й стралковай дывізіі Л.А.Іванчанка, 69-й стралковай дывізіі
Б.Т.Пішчыкевіч.
Вечарам 10 ліпеня Масква, як паведамляла
газета «Правда», ад імя Радзімы салютавала ў гонар атрыманай перамогі двадцаццю
артылерыйскімі залпамі з 224 арудзій.
 |
| Мемарыял у гонар воінаў-вызваліцеляў |
Загадам № 0226 ад 27 ліпеня 1944 года
адзінаццаці вайсковым злучэнням і часцям, прымаўшым актыўны ўдзел у вызваленні
Слонімшчыны, было прысвоена ганаровае званне «Слонімскіх»: 199-я штурмавая
авіяцыйная дывізія (камандаваў палкоўнік М. Вінаградаў), 19-я (палкоўнік У.
Яршоў) і 35-я (палкоўнік I. Гаўрылаў) механізаваныя брыгады, 30-ы (палкоўнік А.
Гераськін), 32-і (маер А. Шахмаеў) і 34-ы (падпалкоўнік I. Жылін) Кубанскія
гвардзейскія казацкія кавалерыйскія палкі, 151-ы асобны танкавы полк (маер П.
Бакін), 925-ы Чырванасцяжны легкі самаходны артполк (падпалкоўнік П. Ложкін),
181-ы гвардзейскі армейскі артылерыйскамінаметны полк (маер Я. Лісіцкі), 899-ы карпусны
саперны батальен (маер В. Белякоў).
Слонімцы памятаюць пра подзвіг
вызваліцеляў. На тэрыторыі раена размешчаны 71 помнік салдатам-вызваліцелям. У
цэнтры Слоніма каля брацкай магілы ля Вечнага агню узвьшаецца бронзавы салдат з
прыспушчаным сцягам у руках. У скверы на пастаменце устаноўлены танк Т-34, у
двары сярэдняй школы № 4 — самалет-штурмавік Іл-2.
No comments:
Post a Comment