ПЯЧАТКІ СЛОНІМА

Пячаткі пачалі выкарыстоўваць яшчэ ў старажытных краінах Усходу – Егіпце і Вавілоне, адкуль яны патрапілі да грэкаў і рымлян. Рымляне звычайна выкарыстоўвалі пячаткі-пярсцёнкі, што прыкладваліся да рознага кшталту дакументаў. Падчас перасялення народаў звычай выкарыстання пячатак перанялі кіраўнікі плямёнаў, якія патокамі сваіх перамяшчэнняў патапілі некалі магутную Рымскую імперыю. Аднак шырокім выкарыстанне пячатак стала толькі ў 12 ст. Гэтаму садзейнічала феадальная раздробленасць, падчас якой вялікія дзяржаўныя ўтварэнні ў Еўропе рассыпаліся на шматлікія надзелы начале з ўласнымі князямі. Не выключэннем з’яўлялася і тэрыторыя Беларусі.

Пячатка ў той час замяняла сабою подпіс, таму яе аздабленню надавалася вялікая ўвага. На сённяшні дзень вядомы одціск пячаткі слонімскага войта С. Карпоўскага 1646 г., якой пацвярджаўся акт продажу аднаго з дамоў у горадзе. Адціснутая пячатка мела на мэце зацвердзіць легальнасць заключанага пагаднення. 

Пячатка С. Карпоўскага, 1646 г.

У часы існавання Вялікага княства Літоўскага ў ходзе распаўсюджвання права на самакіраванне ўласныя пячаткі пачалі атрымоўваць і гарады. Сярод іх быў і Слонім, якому 20 студзеня 1532 г. выдадзеным у Кракаве прывілеем Жыгімонта Старога было нададзена магдэбурскае права. Аднак у дакументах з таго перыяду аб гербе ці пячатцы горада няма ні слова. Затое пасля таго, як Жыгімонт Ваза аднавіў 4 студзеня 1591 г. магдэбурскае права, Слонім атрымаў герб – на блакітным полі залаты леў з падвойным крыжам, нагадваючы герб Ліс (страла з двума крыжамі). Герб Ліс належаў да рода Сапегаў, а сам леў, напэўна, паходзіў ад імя падканцлера Льва Сапегі, які ў 1586 г. быў слонімскім старастаю. Нажаль прывілей 1591 года не захаваўся. Яго арыгінал, хутчэй за ўсё загінуў у сярэдзіне 17 ст., калі войскі рускага цара Аляксея Міхайлавіча занялі Слонім.

У 1776 г. Слонім страціў магдэбурскае права, якое было адноўлена 25 лютага 1792 г. спецыяльным прывілеем караля Рэчы Паспалітай Станіслава Панятоўскага. У ім не было ні слова аб вяртанні гораду старога герба. На новым жа знаходзілася толькі выява льва без стралы з двума крыжамі.

Герб Слоніма, 1792 г.

У той жа час пячатка магістрата Слоніма ўяўляла сабою льва, які трымаў у правай пярэдняй лапе стралу з двума крыжамі. Вядома ў адным экзэмпляры – на пісьме 1793 г., якое засведчыла, што жыхар горада Мацей Пухоўскі быў пахаваны ў дамініканскім касцёле.

Пячатка магістрата Слоніма (1791-1793)

      Самай вядомай у літаратуры пячаткай Слоніма з’яўляецца выява, якая была апублікавана ў сярэдзіне 19 ст. у кнізе “Старажытная Польшча” гісторыка М. Баліньскага. Для дадзенага выдання пячатку горада перамаляваў мастак В. Смакоўскі. Яе асаблівасцямі з’яўляецца тое, што літара N на ёй была павернута, Е нанесена без хвосціка. Гэтыя элементы былі зменены і мадэрнізаваны мастаком Ф.К. Мартыноўскім у другім выданні працы Баліньскага.

Пячатка горада (па М. Баліньскаму)

         Яшчэ далей ад дадзенай выявы пячаткі Слоніма адышоў Т. Дмахоўскі. Ён зрабіў льва геральдычным, інакш прадставіў карону і стралу з крыжамі, а надпіс аддзяліў ад стылізаванага шчыта. Да таго часу, пакуль не будзе знойдзена арыгінальная пячатка горада, першая публікацыя Баліньскага застаецца найбольш верагоднай выявай пячаткі Слоніма такога кшталту. Хутчэй за ўсё яна выкарыстоўвалася ў 18 ст., аднак да сённяшняга часу не выяўлена яе одціскаў.

Пячатка Слоніма (па Т. Дмахоўскаму)

Напрыканцы 18 – пачатку 19 ст. пасля ўключэння Слоніма ў склад Расійскай імперыі горад атрымаў новую пячатку – леў, які глядзіць налева і трымае ў левай пярэдняй лапе ўзнятую стралу з двума крыжамі. Над львом знаходзілася карона.

Гістарычную сімволіку Слонім страціў на пачатку 19 ст., калі на пячатках слонімскай ратушы з’явіўся зацверджаны ў 1802 г. Аляксандрам І новы герб Гродзенскай губерні – Пагоні і зубра, пад якімі знаходзіўся расійскі надпіс з двух радкоў: СЛОНИМ(СКОЙ) ГОРОД(ОВОЙ) / РАТУШИ.

Пячатка Слоніма (канец 18 - пачатак 19 стст.)

Пры падрыхтоўцы артыкула выкарыстаны матэрыялы з кнігі Эдмундаса Рымшы “Pieczęcie miast Wielkiego księstwa Litewskiego”.